طرح توجیهی پرورش بز سانن 140 رأسی (ویرایش 97)
تعریف بز سانن :
بز سانن یکی از نژادهای معروف بُز شیری اروپا میباشد که به خاطر برتری در خصوصیات تولیدی و تولید مثلی در بیشتر نقاط جهان افزایش یافته و علاقه مندان بسیاری به پرورش و نگهداری این نوع بز مشغول شده اند. معروف بودن این نوع بز به سبب توانایی زیاد در تولید شیر، رشد سریع، باروری، چند قلو زایی کیفیت ترکیبات شیر، فرآوری آسان و لذیذ در تهیه محصولات لبنی، رفتار آرام در پرورش و نگهداری و … میباشد. بز سانن بیشتر به تولید شیر معروف است و شاید بتوان گفت بهترین نژاد، نژاد بز شیری سانن در دنیا میباشد. دوره شیردهی بز سانن 290 تا 305 روز میباشد و اینکه روزانه بین 3 تا 8 لیتر شیر می دهد. چربی شیر این نژاد 3.6 درصد، پروتئین شیر 3.2 درصد و مواد جامد شیر 12.8 درصد میباشد. دوقلو زایی در بزهای سانن خالص موضوعی عادی میباشد.
بعضی منابع درصد دوقلو زایی بزهای ماده را در این نوع نژاد از 45 تا 80 درصد گزارش کرده اند. این در حالی است که موارد زایش سه یا چهار قلو نیز در این نژاد فراوان گزارش شده است.
بهترین محل برای پرورش بز سانن
برای پرورش بز سانن بهتر است مناطقی از کشور با آب و هوای کوهستانی و خنک انتخاب شود و یا اینکه تهویه مناسب در آغل برقرار باشد. بزها به کوران بسیار حساس هستند و باید آنان را از سرمای شدید حفظ کرد.
شرایط آب و هوایی مناسب برای پرورش گلۀ بزهای شیری اصلاح شده عبارتند از:
1. رطوبت حداقل 25 درصد و حداکثر 75 درصد برای پرورش بز مناسب میباشد. در رطوبتهای بالاتر هم توان تولید وجود دارد اما کاهش خواهد یافت.
2. دمای مناسب برای پرورش بز سانن معمولا بین 12 تا 21 درجۀ سانتیگراد میباشد. مقدار تولید شیر و سلامت عمومی بزهای سانن در دمای بین 17- تا 27 درجه تحت تأثیر قرار نمیگیرد ولی دمای بیش از 27 درجه یا کمتر از 25- درجه باعث کاهش مصرف خوراک و کاهش تولید شیر آنها میشود.
بنابراین پرورش بز سانن در مکان هایی از ایران که متوسط دمای هوا در طول سال (به ویژه در تابستان) بالاتر از 30-25 درجه سانتیگراد است، با مشکل و کاهش تولید شیر مواجه خواهد بود (از مناطق مرکزی به سمت جنوب ایران).
تاریخچه بز سانن :
سابقه ورود بز سانن به ایران به بیش از 50 سال قبل و به سال 1343 بر می گردد. ورود بز سانن در ایران با هدف آمیخته گری این نژاد با بزهای بومی و تولید یک نژاد شیری انجام شد که بنا به دلایلی این طرح چندان توفیقی نداشت و به اهداف اولیه خود نایل نشد. اما در سال های اخیر و با مشارکت بخش خصوصی و صدور مجوز وزارت جهاد کشاورزی، ورود بزهای خالص نژاد سانن از فرانسه به ایران آغاز شده است و در نقاط مختلف کشور گله های متفاوت و بیشتری بر اساس پرورش بز سانن شکل گرفته است.
ایجاد یک گله بز شیری
برای ایجاد یک گلۀ بز شیری اصلاح شده به سه روش می توان اشاره نمود :
- در روش اول می توان تمام بزهای نر و ماده مورد نیاز گله را از نژاد خالص سانن یا آلپاین و از مراکز توزیع و فروش این نوع نژادها در داخل یا خارج از کشور تهیه کرد.
- روش دوم برای ایجاد یک گله بز شیری آن است که یک یا چند رأس بز نر خالص از نژاد سانن یا آلپاین را از مراکز معتبر خریداری کرده و سپس از آنها برای آمیخته گری با بزهای بومی یک منطقه برای چند نسل استفاده نمود.
- روش سوم استفاده از تلقیح مصنوعی به جای خرید بز نر میباشد.
روش اول :
در روش اول بزهای نر و ماده برای ایجاد گله فقط از یک نژاد خالص بز (سانن یا آلپاین) خریداری می شوند. دامدارانی که این روش را انتخاب می کنند گله اولیه را باید همیشه به صورت یک دست نگهداری کرده و از ورود بزهای نر یا ماده سایر نژادها به گله جلوگیری کنند. در پرورش گله خالص بز سانن و آلپاین، مواردی همچون برنامه ریزی علمی و اجرای مدیریت دقیق، تأمین جایگاه مناسب، تهیه شناسنامه برای دامها، یادداشت برداری و ثبت رکوردهای بدست آمده و استفاده از رکوردها در انتخاب دقیق بزغاله های نر و ماده و بزهای مولد، رعایت جفتگیری کنترل شده بزها و استفاده از تغذیه مناسب باید مد نظر دامداران قرار بگیرد.
روش دوم :
از این روش که گله بز شیری از طریق آمیخته گری انجام میگیرد در بیشتر کشورهای جهان استفاده میشود. در این روش بزهای مادۀ مورد استفاده، همان بزهای بومی منطقۀ پرورش هستند، اما بزهای نر از بین بزهای خالص نژاد سانن یا آلپاین انتخاب میشوند. دامدارانی که سرمایه اولیه چندانی برای خرید یک گله خالص بطور یک جا را ندارند، برای تشکیل گلۀ بز شیری ناگزیراند از این روش استفاده کنند.
روش سوم :
روش سوم که از تلقیح مصنوعی به جای خرید بز نر استفاده میشود. در واقع نکته قابل توجه آن است که با استفاده از اسپرم بزهای خالص نیز تلقیح مصنوعی را انجام داد. استفاده از تلقیح مصنوعی هزینههای نگهداری و خرید بز نر خالص را کاهش میدهد، در عوض به دلیل مشکلات موجود بر سر راه تلقیح مصنوعی، این روش از راندمان باروری کمتری نسبت به آمیزش طبیعی برخوردار است.
تغذیه بز سانن :
از آنجایی که بز های سانن شیر زیادی را تولید می کنند بنابر این به مقدار زیادی پروتئین و انرژی نیاز دارند و تغذیه آنها باید به طور منظم انجام شود، همیشه همراه با غذای تازه و خوب، بطور منظم آب تازه و سالم برای آن ها فراهم کنید. هر راس بز سانن و آلپاین در روز حدود 3 کیلوگرم خوراک مصرف می کند. یکی از بهترین خوراک هایی که بز سانن به آن واکنش بسیار خوبی نشان میدهد (هم از نظر خوشخوراکی و هم واکنش بدنی) علوفه هیدروپونیک است.
سرمایه مورد نیاز برای پرورش بز سانن :
برای شروع کسب و کار پرورش بز، حداقل یک گلۀ 50 رأسی نیاز میباشد تا توجیه اقتصادی داشته باشد. برای همین، با در نظر گرفتن تمام جزئیات، سرمایهگذار به فضایی دستکم 300 متری احتیاج دارد. زیرا هر رأس بز، حدود 4 متر مساحت اعم از مسقف و غیرمسقف نیاز دارد. از طرفی باید به فکر اسکان کارگران، دفتر مدیریت، راهرو بین بهاربندها و غیره هم بود.